Al zo oud als de mensheid zelf, is men bezig met de zin van het leven en de vraag of er meer is tussen hemel en aarde. Vaak is crisis een belangrijke aanleiding om stil te staan, en/of op zoek te gaan naar zingeving. Wij mensen onderscheiden ons hier duidelijk in van onze dierenvrienden die zich hier (zover wij weten) niet druk over maken. De mens weet dat het leven eindig is, en daarom moet dit alles toch wel wat betekenen. Toch?
Diversiteit in zingeving
Ik gebruik graag het woord zingeving omdat dit van alles kan omvatten: religie, spiritualiteit, geloof, filosofie, wetenschap, noem maar op. Heel veel kan leiden tot zingeving en als het voor jou werkt, dan werkt het!
Veel rondom het menselijk bestaan is een mysterie en het is mens-eigen om te zoeken naar antwoorden voor zaken waar we geen verklaring voor hebben. Zeker in het westen is een er hang naar alles willen weten. In de wetenschap zijn er ook stromingen die zeggen ‘als we blijven onderzoeken, komen we op den duur alles te weten’. Er zijn ook stromingen die zeggen ‘hoe meer we weten, des te meer we zien dat het allemaal nog veel complexer is dan we aanvankelijk dachten’. Hoewel ik niet wetenschappelijk ben opgeleid, volg ik graag die tweede stroming. Niet alles kan en hoeft geweten te worden.
Nabij de dood ervaring
Ook bij mij werd de zingevingsvraag (opnieuw) aangewakkerd door een zeer ingrijpende gebeurtenis. In 2003 overleed mijn oma van vaders kant. Mijn oma waarmee ik een heel speciale band had. In 2004 verhuisde ik van Mierlo naar Helmond, en op een winterse dag moest ik naar mijn nieuwe woning om daar te gaan helpen met inmeten van nieuwe gordijnen en een nieuwe vloer. Op weg naar deze woning ben ik uitgegleden en ben ik zeer ongelukkig op de stoep terechtgekomen, waarna ik tijdelijk even buiten bewustzijn ben geweest.
Maar was ik wel echt ‘buiten bewustzijn’? En wat is dat bewustzijn dan precies? Want hoewel veel uit die periode inmiddels niet veel meer is dan een ‘vage herinnering’, is mij de gebeurtenis van de nabij-dood ervaring 100% bijgebleven alsof deze gister is gebeurd. Toen ik daar zo op straat lag, kwam mijn oma bij mij. Ik weet nog dat ik vroeg ‘huh, jij bent toch dood? Kom je mij halen?’ ‘Nee’ zei ze. ‘Jij staat op, fietst door en in je nieuwe huis zullen ze wel voor je zorgen’. Toen verdween ze weer…
Het enige wat ik mij van die situatie verder nog kan herinneren is een zeer vage vlaag dat ik bij een huisarts ben geweest. Daarna dat ik wakker werd op de bank, bij de kerstboom en vergezeld door een gloednieuwe gitaar waarvan ik blij verrast was dat deze van mij was. Door de hersenschudding wist ik niet meer dat ik deze had aangeschaft van mijn eerste salaris van een weekeindbaantje. Toen ik eenmaal een beetje bij zinnen was, een aantal weken later en mijn wonden waren genezen, ben ik eens gaan nadenken over de zin van dit alles. Er moest toch wel echt iets tussen hemel en aarde zijn?!
Een sprongetje in de tijd: als ik in de Efteling ben bij het sprookje “Het meisje met de zwavelstokjes” houd ik het niet droog! Het heeft diepe indruk gemaakt.
Een zoektocht
Niet lang daarna leerde ik een hele goede vriend kennen, Tony (check even zijn website, hij kan waanzinnig mooie filmpjes en dierenportretten maken!) en zijn moeder Willeke (geweldig spiritueel numerologe en coach!) beide door ervaring wijs geworden en diepgeworteld in vele spirituele kennis, die ze niet enkel en alleen uit boeken haalde (verre van) maar vooral hebben opgedaan door wat het leven ze (vaak samen) heeft aangereikt.
Met mijn nabij-dood ervaring ‘op zak’, ging er voor mij via hen een wereld aan spirituele kennis en ervaringen open. Ik mag wel zeggen dat zij mijn ‘spirituele straatje’ hebben vrij-geveegd zodat ik naar hartenlust mijn ontdekkingstocht kon maken. Ik heb vele boeken gelezen, workshops gedaan en cursussen gevolgd. Maar de ‘eenheidservaring’ die ik had tijdens mijn nabij-dood ervaring heb ik nooit teruggevonden. Dat leidde er onterecht toe, dat ik mij een tijd lang ook weer heel erg afgezet heb tegen religie en spiritualiteit. Wat een bullshit allemaal! (Heb even geduld, verderop word ik veel milder)
Maar het leven loopt zoals het loopt. In 2010 kwam ik terecht bij mindfulness, een westerse aftakking van het Boeddhisme. Enige tijd later ging ik mijzelf ook bezighouden met Advaita ook wel non-dualiteit genoemd, afkomstig uit de Vedanta. Het Boeddhisme kent ook een dergelijke stroming die wordt onderwezen in de Dzogchen school van het Tibetaans Boeddhisme.
Een prachtig inzicht
Ik heb werkelijk waar uren gemediteerd, maar het gevoel van de nabij-dood ervaring nog altijd niet teruggevonden. Tot het moment dat ik in 2015 uit het niets overvallen werd door een gevoel wat ik maar moeilijk kan omschrijven. Ik moest achter mijn computer gaan zitten en als vanzelf begon ik te typen in een soort trance-achtige staat. En daar kwam toen ineens het inzicht:
Het gevoel wat ik ervaarde toen ik op straat lag te bloeden terwijl oma bij me kwam, heb ik altijd toegeschreven aan de ervaring zelf: oma staat nu bij mij! Waar het echter om gaat is, dat die ervaring helemaal niet verantwoordelijk was voor dat gevoel! Het enige wat er toen gebeurde toen ik daar zo lag, is dat de ‘IK-illusie’ was opgelost! Er was alleen maar puur bewustzijn, in een lichaam/geest systeem (met bloedend hoofd en hersenschudding) met de naam Erik.
Een ervaring die je ‘verlichting’ zou kunnen noemen, maar ‘onthechting’ of ‘ tijdelijke eenheidservaring’ dekt de lading beter. Al is het alleen maar omdat ‘verlichting’ behoort tot ‘spiritueel jargon’, waar je ook weer allerlei concepten omheen kan bouwen (en discussies over kan voeren) over wat dat wel of niet is, of zou zijn.
De kritische lezer zou hier makkelijk ook van alles op af kunnen dingen. Misschien zijn er allerlei wetenschappelijke verklaringen (die ik niet ken) die mijn ervaringen heel goed verklaren, en mijn verhaal ‘onderuit’ zouden kunnen schoppen. Natuurlijk heb ik met veel interesse “Wij zijn ons brein van Dick Swaab“ gelezen. Net zo goed als dat ik met evenveel interesse “Eindeloos bewustzijn van Pim van Lommel“ heb gelezen. Beide heren geven vanuit hun eigen achtergrond hun visie op dit verschijnsel. Ik blijf vooral achter met de vraag: “Wat als ze beide eens (deels) gelijk hebben? Het een hoeft het ander niet uit te sluiten?! Ik denk namelijk echt wel dat je met de juiste hersenstimulatie een BDE-achtige ervaring kan opwekken. Tegelijkertijd is het helemaal niet uitgesloten dat er naast deze uitleg ook nog andere verklaringen zijn. Er is zoveel wat de wetenschap (nog) niet weet.
Wat de uiteindelijke verklaring ook mag zijn, het doet niets af aan mijn ervaring! Evenmin aan de ervaringen van al die andere mensen, die zonder uitzondering een zeer diepe indruk achterlaat. Als je er kracht uit haalt en er steun in vindt, dan is het prima. Dergelijke ervaringen afdoen als onzin of fantasie, doet hier geen recht aan.
Wat waar is of niet, hangt af van hoe je het ziet
Hoogleraar (Vergelijkende Godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen) Paul van der Velde, zegt hierover (een beetje in mijn eigen woorden samengevat) in zijn boeken en podcast optredens:
Of iets ‘waar’ of ‘echt’ is, is niet zo van belang, dat bepaal je zelf. De vraag: Werkt het voor jou? is veel belangrijker. Als je jezelf houdt aan de volgende definitie: “Justitie moet het goed vinden, en niet al te veel wezens moeten eronder lijden” ga dan vooral je gang!
Het is natuurlijk een definitie, maar wel een waarin ik mij helemaal kan vinden en waar ik volledig achter sta. Laat mensen toch doen en geloven waar ze zich prettig bij voelen. In dat idee ben ik eerder ook al eens gesterkt door twee theologen waar ik graag mee filosofeer. Het gaat ook in de religieuze teksten zoals de bijbel niet om waarheidsvinding, maar om het gegeven of mensen er steun in vinden en kracht uit kunnen halen. In dat opzicht is er naar mijn mening ook helemaal geen enkel verschil tussen religie en spiritualiteit. Als het voor jou werkt en functioneel is? Doen!
Door de tijd heen heb ik ook wel weer een aantal spirituele praktijken achter mij gelaten. Dat komt omdat naar mijn mening veel van dezelfde kenwaarden worden uitgedragen in allerlei verschillende stromingen. Bovendien is voor mij ook niet alles functioneel gebleken. Maar dat wil niet zeggen dat je moet spugen in de drinkbak waaruit je hebt leren drinken. In recalcitrante buien heb dat wel eens gedaan en dat was niet nodig geweest. Nu weet ik beter en kan ik geloven wat ik geloof, en daarin de ander laten geloven wat hij/zij gelooft.