Drie begrippen uit de wereld van spiritualiteit en zelfontwikkeling waar veel over wordt gesproken, maar waar ook veel misverstanden over bestaan. Wanneer ze ‘verkeerd’ worden geïnterpreteerd, kan dat mensen onnodig uit balans brengen. Ik beoefen inmiddels 15 jaar boeddhistisch gebaseerde meditatie en werd onlangs weer hard met mijn neus op de feiten gedrukt. Een goede vriend van mij ging door een moeilijke periode, en kort daarna belandde ik zelf in een kortdurende maar intense fase van rouw. Daar sta je dan, met je spirituele principes…
Verlichting
Laten we hier beginnen. Verlichting is een vreemd concept waar eigenlijk niemand precies van weet wat het inhoudt. Toch is het iets waar veel spirituele zoekers naar streven. Het klinkt als een ultieme belofte: Als ik verlicht ben, dan ben ik voorgoed van mijn lijden verlost, heb ik nergens meer last van en verkeer ik in een constante staat van bliss of eenheidsgevoel. Bovendien lijkt verlichting nooit hier en nu te zijn, maar altijd ergens in de toekomst te liggen. Het is een fictieve worst voor de neus.
Verlichting najagen is een recept voor teleurstelling en, in mijn ogen, helemaal niet haalbaar. Het leven blijft zich ontwikkelen en vroeg of laat krijg je weer met nieuwe uitdagingen te maken. In mijn leven heb ik twee keer een staat van non-dualiteit en eenheidsgevoel ervaren. Heel bijzonder en prettig, maar tegelijkertijd had ik er in het dagelijks leven weinig aan. Het was van voorbijgaande aard en gaf geen blijvende oplossing voor het lijden. Jezelf verlicht gedragen (doen alsof je ongevoelig bent voor menselijke leed en emoties) is een vorm van dissociatie en spirituele bypass. Dat kan ik je niet aanraden.
Lijden
Er kunnen wel momenten zijn van verlichting: bijvoorbeeld wanneer je het lijden uit een nare ervaring weet los te laten. Dat vergt oefening, en zelfs dan is het niet constant. Bovendien, als je doelbewust meditatie of spirituele beoefening gaat inzetten om van je lijden af te komen, werkt het vaak juist niet. Dat klinkt paradoxaal, want lijden is vaak de reden waarom mensen überhaupt beginnen met beoefening. Voor de duidelijkheid, ik zeg niet dat meditatie niet zinvol is, anders zou ik het niet 15 jaar doen. Het is alleen belangrijk dat je het om de juiste reden doet, en een vorm zoekt bij datgene waar je uitdagingen liggen.
Lijden kent vele vormen. Zelfs iemand die altijd gelukkig is en weinig zorgen kent, staat bloot aan lijden. Niets is immers voor altijd, dus vroeg of laat zal het geluk weer plaatsmaken voor iets anders. We leven nu eenmaal in een wereld die niet perfect en volmaakt is.
Een meer alledaagse vorm van lijden herken je als volgt: stel, je ervaart verdriet, boosheid of teleurstelling. Dit is een normale en menselijke reactie op een onprettige of pijnlijke situatie. In de basis is dat simpelweg wat er is. Lijden ontstaat wanneer we deze gevoelens niet willen ervaren en doorvoelen. Op dat moment treedt er een vorm van verkramping op, een innerlijke weerstand – en dát is wat het lijden veroorzaakt. Voorbeeld: een gevoel van eenzaamheid slaat dan om in eenzaam zijn. Een niet-(h)erkend gevoel van mislukking, maakt dat je vind dat je mislukt bent.
Andersom betekent bevrijding van lijden niet dat je nooit meer boos, verdrietig of gekwetst zult zijn. Zelfs de Boeddha, die verlichting zou hebben bereikt (voor zover we dat kunnen weten), had na zijn verlichting nog steeds te maken met ziekte, pijn en uiteindelijk de dood.
Wil je lijden wat dragelijker maken, voor jezelf en anderen? Cultiveer dan compassie en mildheid, zowel voor jezelf als voor je naasten. Leer te leven met het mysterie van het bestaan, waarin we nu eenmaal niet op elke vraag een antwoord zullen krijgen.
Ego
In veel spirituele tradities wordt het ego gezien als de bron van alle ellende. Als je het ego maar weet af te pellen, overstijgen, loslaten of vernietigen, dan blijft over wie je werkelijk bent. Mijn vraag aan leraren die dat zo stellig zeggen: Hoe kun je dat zo zeker weten?!
Het ego is helemaal niet het probleem als je het mij vraagt. De identificatie met het ego, dát is de kern van de zaak. Je hebt een ego, maar je bent niet je ego. Wees er juist blij mee. In deze wereld heb je een zelfbeeld nodig om te functioneren. Doorzien dat jij je ego niet bent, is voldoende. Meer hoef je er echt niet mee te doen.
Mijn devies? Streef niet naar het einde van lijden. Probeer niet verlicht te worden, en van je ego hoef je al helemaal niet af!
Geloven of onderzoeken?
Onderzoek alles wat ik hierboven heb geschreven (en wat je aangereikt wordt door wie dan ook) vooral zelf. Mij zomaar geloven zou enkel een extra verhaal toevoegen aan de vele die er al zijn. Dit is voor mij het verschil tussen gelovende spiritualiteit en onderzoekende spiritualiteit.
Gelovende spiritualiteit presenteert een verhaal: Geloof dit, neem aan dat het zo werkt. Onderzoekende spiritualiteit kan ook een verhaal brengen, maar voegt daar iets aan toe: Probeer dit verhaal te ontkrachten!
Hoe meer je de leer van de Boeddha (of van welke leraar, goeroe of coach dan ook!) probeert onderuit te halen, hoe meer je misschien zult ontdekken dat zijn inzichten zo gek nog niet waren. Maar zelfs dat hoef je niet zomaar te geloven…